Το «Καστέλο της Ροδοδάφνης». Το μέγαρο και οι θρύλοι, (Πεντέλη, Αττική)

Η Δούκισσα της Πλακεντίας υπήρξε εξέχον μέλος της αθηναϊκής κοινωνίας του 19^ου αιώνα, με έντονη προσωπικότητα και δυναμική παρουσία. Το πλήρες της όνομα ήταν Marie Anne Sophie Barbey de Marbois, και γεννήθηκε στη Philadelphia της Αμερικής το 1785. Το πρόσωπό της υπήρξε συνυφασμένο με το Πεντελικό όρος, εξ αιτίας των εκδρομικών και κυρίως των οικοδομικών δραστηριοτήτων της στο εν λόγω βουνό. Η τεράστια οικονομική της επιφάνεια της επέτρεψε να αγοράσει πολλά καλλιεργήσιμα κτήματα και οικόπεδα στην Αθήνα και στις γύρω περιοχές. Σε κάποιες από αυτές, διάθεσε μεγάλα ποσά και ανήγειρε μεγαλοπρεπή κτίρια που κόσμησαν τις γύρω περιοχές. Συνολικά έχτισε έξι οικοδομήματα, δύο από τα οποία ήταν μέγαρα· ένα εξ αυτών ήταν το «Καστέλο της Ροδοδάφνης» στην Πεντέλη.

Ασπρόμαυρη φωτογραφία του Καστέλου, από παλιά ταχυδρομική κάρτα

Η πηγή της Ροδοδάφνης στην είσοδο του Καστέλου

Η επιγραφή όπου αναγράφεται το

όνομα του Κλεάνθη

Οι εργασίες για το Καστέλο ξεκίνησαν το 1840, και ως οικοδομικό υλικό χρησιμοποιήθηκε το άριστο πεντελικό μάρμαρο. Έχει συμμετρική διάταξη, αποτελούμενο από χαμηλά πλευρικά βοηθητικά κτίρια τα οποία πλαισιώνουν το κεντρικό οίκημα. Το τελευταίο καταλαμβάνει δύο ορόφους, όσο και υπόγειους χώρους. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια επικρατούσε η γνώμη ότι σχεδιαστής και επιβλέπων του κτιρίου υπήρξε ο μακεδόνας αρχιτέκτων Σταμάτης Κλεάνθης. Μάλιστα το όνομά του αναγράφεται σε μια –μάλλον- κατοπινή επιγραφή στα δυτικά του κτιρίου. Σύμφωνα όμως με νεότερες έρευνες, φαίνεται ότι η αυτή «αποκλειστικότητα» αναθεωρείται οριστικά, αφού εκτός από τον Κλεάνθη, εμπλέκονται άλλα πέντε ονόματα αρχιτεκτόνων στην οικοδομική δραστηριότητα της Δούκισσας. ⁽¹⁾

Η σύγχρονη διαμόρφωση του πρώτου ορόφου

Το περιστύλιο της πρόσοψης

Το Καστέλο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, αφού δεν τοποθετήθηκαν παράθυρα και στέγη. Αυτό οφείλεται, σύμφωνα με μια φήμη της εποχής, στο ότι μια τσιγγάνα είχε προμαντέψει στη Δούκισσα πως θα πεθάνει, εάν δώσει τη συγκατάθεσή της να αποπερατωθεί ο οίκος όπου έμελλε να κατοικήσει. Τη δημοφιλή αυτή διάδοση έχει καταγράψει και ο Γάλλος συγγραφέας Edmond About, ο οποίος επισκέφτηκε τη χώρα μας και συναναστράφηκε με τη Δούκισσα: «ξοδεύεται σε παράξενα κτίσματα που τα αφήνει μισοτελειωμένα επίτηδες, λένε, και από ένα δεισιδαίμονα φόβο ότι θα πεθάνει όταν τελειώσει κάποιο απ’ αυτά». ⁽²⁾ Έτσι, μετά το θάνατο της Δούκισσας το 1854, το κτίριο παρέμεινε ακατοίκητο και ερειπωμένο για περισσότερο από έναν αιώνα, ώσπου το 1959 άρχισε η αναστήλωση του με χρήματα του Ελληνικού Δημοσίου. Όταν ολοκληρώθηκε το 1961, τέθηκε στη διάθεση του διαδόχου βασιλιά Κωνσταντίνου ως εξοχική κατοικία. Σήμερα ανήκει στο Δήμο Πεντέλης και φιλοξενεί το δημοτικό πολιτιστικό κέντρο.

Η βεράντα του δεύτερου ορόφου

με τη μαγευτική θέα στο Αττικό τοπίο

Ο θυρεός (coat of arms) της Δούκισσας

Πάντως οι θύμησες για τη Δούκισσα, δεν έσβησαν μετά το τέλος της θνητής της ύπαρξης. Ορισμένα βράδια, όπως θέλουν νεότεροι αστικοί θρύλοι, μια γυναίκα με αραχνοΰφαντα πέπλα εξέρχεται από το μέγαρο της Ροδοδάφνης, κάνει μια βόλτα γύρω από αυτό και στη συνέχεια να ξαναμπαίνει μέσα και χάνεται. Στον αντίποδα, ο συμπαθής φύλακας που έχει τοποθετηθεί στο κτίριο από το 2000 και έπειτα, ουδέποτε έχει αντικρύσει τη μυστηριώδη περιπλανώμενη οπτασία.

Η υποτιθέμενη φραγμένη είσοδος…

…και το δώμα του λεβητοστάσιου,

ακριβώς από πίσω!

Περίπου στα μέσα του 20^ου αιώνα εξαπλώθηκε ακόμη ένας σύγχρονος μύθος. Παραβλέποντας την ιστορική αλήθεια, μιλάει για τη σύναψη παράνομης ερωτικής σχέσης της Δούκισσας της Πλακεντίας με τον αρχιληστή Χρήστο Νταβέλη. Μάλιστα, το κρυφό αντάμωμά τους λέγεται πως επιτυγχανόταν δια μέσου ενός υπόγειου λαγουμιού που ένωνε τη Σπηλιά του Νταβέλη με το ανάκτορο της Ροδοδάφνης. Μέχρι σήμερα, η έρευνα στους υπόγειους χώρους του τελευταίου, όσο και στην πέριξ περιοχή, δεν έχει επιβεβαιώσει αυτόν τον ευφάνταστο ισχυρισμό. Η μοναδική υπόγεια διαδρομή του Καστέλου αφορά μια νεότερη μετασκευή του κτιρίου. Πρόκειται για μια μικρή πόρτα δίπλα στο γκαράζ, που ύστερα από μερικά σκαλοπάτια και έναν διάδρομο, καταλήγει στον κυρίως χώρο των κελαριών. Λέγεται ότι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έκανε χρήση αυτής της διαδρομής, όταν αυτός και οι καλεσμένοι-ες του επιθυμούσαν να αποφύγουν τα… αδιάκριτα βλέμματα! ⁽³⁾

Ο διάδρομος της μοναδικής, αλλά
σύντομης, υπόγειας διαδρομής.

Η κεντρική αίθουσα των κελαριών

Η βόρεια όψη του Καστέλου, σχεδιασμένη

από τον αρχιτέκτονα Κώστα Μπίρη

Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι παραπάνω γοητευτικές -ομολογουμένως- διαδόσεις, όχι μόνο διατηρούν, αλλά αυξάνουν τη δυναμική τους· δεν είναι λίγα τα βράδια που παρέες νεαρών οδηγούνται στο Καστέλο κατά τις πρώτες πρωινές ώρες, με την ελπίδα να γίνουν μάρτυρες της εμφάνισης του διαβόητου φαντάσματος, ή κάποιας άλλης αποκαλυπτικής εμπειρίας. Φαίνεται όμως ότι το γοτθικό ανάκτορο, παράξενο και εκλεκτικό σαν την «Ντουκέσσα», εξακολουθεί να κρατάει τις «κλεις του μυστηρίου» για λιγοστούς αναζητητές… παράξενους και εκλεκτικούς και αυτούς!

Βαγγέλης Ζήσης

Σημειώσεις:

⁽¹⁾ Haugsted Ida, «Τα κτίρια της Δούκισσας της Πλακεντίας στην Αθήνα», περιοδικό «Αρχαιολογία», τεύχος 29^ο, σελ. 72-80 (Δεκέμβριος 1988), Φουντουλάκη Όλγα, «Η Δούκισσα της Πλακεντίας και οι Αρχιτέκτονές της», εκδόσεις Επτάλοφος (2011).

⁽²⁾ About Edmond, «La Grèce Contemporaine», Paris (1854). Ελληνική έκδοση: Αμπού Έντμοντ «Η Ελλάδα του Όθωνος. Η σύγχρονη Ελλάδα 1854», σελ. 82, εκδόσεις αδελφοί Τολίδη (1973).

⁽³⁾ Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με την Δούκισσα, τον Νταβέλη και το θέμα των υπόγειων στοών στο Καστέλο, αλλά και γενικότερα στην Πεντέλη, δες: Ζήσης Βαγγέλης «Πεντέλη. Ιστορία, Θρύλοι, Μυστήρια», εκδόσεις Άλλωστε (2013).